مهارت های زندگی مجموعه‌ای از توانمندی هاست كه از طریق آموزش و تمرین قابل اكتساب بوده و دستیابی به آنها موجب شناخت خود، افزایش توانایی برقراری ارتباط با دیگران، احساس رضایت بیشتر و موفقیت در زندگی می‌شود.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پیشگیری نوین، تعاریف گوناگونی از مهارت های زندگی ارایه گردیده است. سازمان بهداشت جهانی، مهارت های زندگی را چنین تعریف می‌كند: «مهارت های زندگی مجموعه‌ای از توانمندی هایی است كه یادگیری آنها به سازگاری و رفتارهای مثبت و سازنده منجر می‌شود و فرد با كمك آنها قادر است به گونه‌ای مؤثر با چالش های زندگی روزمره مقابله كند». 

 

تعریف پرخاشگری

رفتار پرخاشگرانه، رفتاری است كه هدف آن صدمه زدن به خود یا دیگری باشد آنچه در این تعریف حایز اهمیت است قصد و نیت فرد است. یعنی فرد پرخاشگر از روی قصد و عمداً به خود یا دیگری آسیب وارد می‌كند.

مروری بر صفحات حوادث روزنامه‌ها و مجلات نشان می‌دهد كه در جوامع بشری رفتار‌های پرخاشگرانه رو به افزایش است، پرخاشگری و خشونت در عرصه‌های مختلف زندگی‌ به‌ویژه در خانواده تأثیرات زیانبار فراوانی برجای می‌گذارد. پژوهش های علمی نشان می‌دهند كه كودكانی رشد یافته در خانواده‌های پرخاشگر، در بزرگسالی تمایل زیادی به رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند بنابراین رفتار پرخاشگرانه از طریق مشاهده و تقلید از نسلی به نسل دیگر تداوم می‌یابد.

همچنین باید به نقش رسانه‌های گروهی در آموزش و شكل‌دهی رفتارهای پرخاشگرانه توجه بیشتری معطوف گردد. تماشای صحنه‌های خشونت‌بار در تلویزیون و سینما بر رفتار تماشاگران تأثیر می‌گذارد و به تدریج آنها را به سمت رفتارهای مشابه سوق می‌دهد.

محققین سازمان بهداشت آمریكا پس از بررسی و مطالعه صدها تحقیق در رابطه با ارتباط خشونت در تلویزیون و پرخاشگری در زندگی روزمره به این نتیجه رسیدند كه مشاهده برنامه‌های خشونت‌بار بدون تردید اثرات زیان‌آوری بر منش و نگرش ها و رفتارهای افراد برجای می‌گذارد.

در كنار نقش الگوهای خانوادگی و رسانه‌ها در ترویج خشونت، توجه به تأثرات ناشی از فقر و محرومیت‌های اجتماعی می‌تواند ما را در شناخت ریشه‌های این پدیده یاری نماید. ناكامی های اقتصادی و اجتماعی زمینه را برای بروز رفتارهای پرخاشگرانه فراهم می‌كند تا جایی كه بسیاری از صاحبنظران از محرومیت‌های فوق به‌عنوان یكی از مهمترین عوامل بروز خشونت یاد كرده‌اند.

بدیهی است به‌منظور مقابله با رفتارهای پرخاشگرانه علاوه بر ارایه آموزش های روانشناختی به افراد و خانواده‌ها، تلاش در جهت رفع محرومیت‌های اقتصادی و اجتماعی ضروری و اجتناب ناپذیر است.

به ‌منظور آشنایی بیشتر با علل و زمینه‌های بروز رفتارهای پرخاشگرانه به تشریح یك مورد مشاوره تلفنی می‌پردازیم:

مراجع پسر جوان 23 ساله و دانشجوی اخراجی یكی از دانشگاه ها است. در بررسی شرح حال وی موارد متعددی از پرخاشگری و خشونت دیده می‌شود مانند: فحاشی، مضروب كردن اعضاء خانواده، شكستن و تخریب لوازم منزل، ایراد ضرب و جرح نسبت به یكی از دانشجویان در خوابگاه دانشجویی (درگیری مذكور منجر به اخراج وی از دانشگاه گردید)، تهدید پدر و مادر و... اینك به شرح یكی از جلسات مشاوره می‌پردازیم:

مراجع- فكر می‌كنم پدر و مادرم مشكل دارند نه من.

مشاور- چرا چنین فكری می‌كنی؟

مراجع- در دوران كودكیم مدام شاهد دعواها و فحاشی‌های آنها بودم. همیشه در حال دعوا و نزاع بودند. آخر هم كارشان به طلاق كشید.

مشاور- بعد از جدا شدن والدینت با كدامیك از آنها زندگی می‌كردی؟

مراجع- گاهی با پدرم و گاهی با مادرم ولی با هیچكدام نمی‌ساختم.

مشاور- چرا؟

مراجع- چون دل پُری از آنها داشتم. پدر و مادرم خیلی با من بدرفتاری می‌كردند. وقتی در دوران دبستان در درسی نمره كم می‌آوردم پدرم با كمربند كتكم می‌زد. او معتاد بود و یكبار به بهانه اینكه از او پول دزدیده‌ام پشت دستم را با زغال گداخته سوزاند.

مشاور- رفتار مادرتان چطور بود؟

مراجع- او هم دست كمی نداشت، به پدرم در زمینه تنبیه من كمك می‌كرد. احساس می‌كنم از هر دوشان متنفرم. دوست دارم بدرفتاری های شان را تلافی كنم.

مشاور- پس به انتقامجویی فكر می‌كنی؟

مراجع- بله دقیقاً همین‌طور است.

مشاور- به غیر از انتقامجویی به چه موضوعاتی فكر می‌كنی؟

مراجع- دوست دارم دوباره به دانشگاه بروم و ادامه تحصیل بدهم. گاهی به ازدواج فكر می‌كنم.

مشاور- یعنی به‌دنبال پیشرفت و رشد هستی.

مراجع- بله دوست دارم در ابعاد مختلف زندگی پیشرفت كنم چه مادی و چه معنوی.

مشاور- فكر نمی‌كنی انتقامجویی و رفتارهای پرخاشگرانه با رشد و پیشرفت ناسازگار باشد؟

مراجع- متوجه منظورتان نمی‌شوم.

مشاور- افكار و احساسات منفی در رفتارهای پرخاشگرانه ممكن است مانع رسیدن به موفقیت تحصیلی شوند و اینگونه رفتارها نقش مهمی در اختلافات خانوادگی و طلاق ایفا می‌كنند.

مراجع- یعنی برای پیشرفت در زندگی و ازدواج موفق باید افكار و رفتارم را تغییر دهم؟

مشاور- خود شما باید به این پرسش پاسخ دهید.

مراجع- فكر می‌كنم حق با شماست ولی نمی‌دانم چطور می‌توانم افكارم را تغییر دهم. من مدام به رفتارهای نادرست پدر و مادرم فكر می‌كنم. فكر می‌كنم آنها در حقم ظلم كرده‌اند و باید این ظلم به‌گونه‌ای تلافی شود.

مشاور- هیچ راهی برای تغییر گذشته وجود ندارد ولی با وجود این شما به‌طور مداوم به گذشته فكر می‌كنید؟ آیا بهتر نیست زمان بیشتری را به تفكر درباره حال و آینده اختصاص دهید؟

مراجع- بله. فكر می‌كنم بهتر است به این افكار ناراحت‌كننده خاتمه دهم و به آینده فكر كنم.

مشاور- درس ارزشمندی كه بسیاری از افراد در جریان رشد می‌آموزند، پی بردن به قدرت گذشت است. گذشت به معنای از یاد بردن خطای دیگران نیست بلكه به این معنا است كه خود را از خشم بیهوده و زیانبار برهانیم و به امور زندگی و رشد و پیشرفت بپردازیم.

مراجع- احساس می‌كنم گذشتن از خطاهای پدر و مادرم كار دشواری است.

مشاور- وقتی به این موضوع توجه كنید كه خشم و پرخاشگری تان تا چه حد بیهوده و زیانبار است و ممكن است چه مشكلاتی برای تان ایجاد كند به ارزش گذشت بیشتر پی می‌برید.

مراجع- شاید. لازم است در این زمینه بیشتر فكر كنم.

مشاور- موفق باشید.

 

مقابله با خشم و پرخاشگری

به‌منظور شناخت و معرفی شیوه‌های مقابله با خشم و پرخاشگری، آشنایی با دیدگاه های مختلف در زمینه ریشه و منشأ رفتارهای پرخاشگرانه ضروری است.

پرخاشگری و فطرت

مشاهده فجایع جنگ ها و جنایت ها، گروهی از صاحبنظران را متقاعد نموده است كه پرخاشگری احتمالاً ریشه در فطرت و ذات انسان ها دارد.

همانطور كه گفته شد زیگموند فروید بنیان‌گذار مكتب روانكاوی معتقد است كه پرخاشگری یك نیروی ذاتی و نهفته در وجود انسان است كه در وجود افراد بشری متراكم می‌شود و هر از چند گاهی نیاز به تخلیه پیدا می‌كند.

در دیدگاه فروید پرخاشگری در انسان نشانه‌ای از وجود غریزه مرگ است كه در مقابل غریزه زندگی قرار دارد. یعنی در حالی كه غریزه زندگی ما را در جهت ارضای نیازها و حفظ بقاء هدایت می‌كند، غریزه مرگ به‌صورت پرخاشگری می‌كوشد به نابودی و تخریب هرآنچه هست بپردازد. این غریزه اگر نتواند دیگران را مورد حمله و هجوم قرار دهد به جانب خود فرد متوجه شده و به صورت خود آزادی و خودكشی در می‌آید.

به اعتقاد پیروان غریزی بودن پرخاشگری برای مقابله با پرخاشگری باید آن را در مسیرها و كانال های مورد قبول اجتماع تخلیه كرد. مانند اینكه به افراد پرخاشگر توصیه كنیم به فعالیت های ورزشی بپردازند و خشم و پرخاشگری خود را در محیط‌های ورزشی (البته با رعایت اصول و قواعد آن ورزش) نشان دهند.

در واقع دیدگاه فوق به این نكته اشاره دارد كه ورزش به كاهش رفتارهای پرخاشگرانه در جامعه كمك می‌كند زیرا شیوه‌ای معقول و قانونی برای تخلیه انرژی فراهم می‌سازد.

در واقع تحقیقات و مطالعات گوناگون نشان داده‌اند كه ورزش می‌تواند رفتارهای پرخاشگرانه را كاهش دهد. به‌عنوان مثال تحقیق انجام شده در سال 1990 توسط دانیلز و تورنتون بر روی ورزشكاران رشته رزمی كاراته نشان داد كه هر چقدر این ورزشكاران سابقه بیشتری در ورزش كاراته به‌دست می‌آوردند، پرخاشگری و حالت های خصمانه آنها كاهش می‌یافت. همچنین تحقیق انجام شده در سال 1994 توسط دو محقق به نام های بارون و برنی نشان داد كه پس از انجام تمرینات شدید ورزشی به دلیل كاهش خشم و تنش جسمانی پرخاشگری كاهش می‌یابد.

پرخاشگری و یادگیری

در مقابل نظریه غریزی بودن و نقش فطرت در پرخاشگری، نظریه دیگری وجود دارد كه رفتار پرخاشگرانه را ناشی از یادگیری و تقلید می‌داند. به‌عنوان مثال بندورا معتقد است كه رفتارهای پرخاشگرانه انسان همانند دیگر رفتارهای اجتماعی به‌وسیله تقلید آموخته می‌شوند. دانشمند مذكور تأثیر تقلید و یادگیری را با انجام آزمایشاتی مورد بررسی قرار داد. در یكی از این آزمایشات، گروهی از كودكان مشاهده كردند كه فرد بزرگسالی در حال ضرب و شتم یك عروسك است. كودكان مشاهده‌گر بدون استثناء این رفتار را تقلید كردند و به عروسك ضربه زدند. وقتی گروهی از این كودكان به‌خاطر این كار تشویق شدند، میزان پرخاشگری آنها افزایش یافت.

از سوی دیگر كودكانی كه شاهد رفتارهای غیرپرخاشگرانه بودند در عمل رفتارهای مشابهی را از خود نشان دادند. همچنین كودكانی كه مشاهده می‌كردند افراد دیگر به‌خاطر رفتار پرخاشگرانه تنبیه می‌شوند، پرخاشگری كمتری از خود نشان می‌دادند. در واقع هم مشاهده الگوهای غیرپرخاشگرانه و هم تنبیه فرد پرخاشگر در كاهش پرخاشگری تأثیر مثبت دارد. البته منظور تنبیه شدید و خشونت بار نیست چون این نوع تنبیه خود نوعی آموزش رفتار پرخاشگرانه است و تأثیرات نامطلوبی دارد اما می‌توان با یك تنبیه ملایم از بروز بسیاری از رفتارهای پرخاشگرانه بعدی جلوگیری كرد.

به‌عنوان مثال می‌توان از روش (محروم‌سازی) در مقابله با پرخاشگری در كودكان استفاده كرد. مثلاً وقتی كودكی به آزار و اذیت خواهر یا برادر كوچك تر از خود می‌پردازد می‌توان با محروم كردن وی از تماشای تلویزیون یا بازی كردن در آن روز از بروز مجدد رفتار پرخاشگرانه جلوگیری كرد. همچنین تشویق رفتارهای غیرپرخاشگرانه در كاهش خشونت مؤثر است.

 

روش های مقابله  

براساس تحقیقات براون و راجرز در زمینه كاهش پرخاشگری، مهمترین عامل در این زمینه این است كه ذهن شخص خشمگین و پرخاشگر را از موضوع پرخاشگری منحرف و به مطلب دیگری مشغول نماییم. بنابراین اعمالی از قبیل ترك محل پرخاشگری، پرداختن به امور روزمره، خوردن و آشامیدن، انجام فعالیت های ورزشی و غیره می‌تواند در كاهش پرخاشگری مؤثر باشد. به‌منظور آشنایی بیشتر با شیوه‌های مقابله‌ای به شرح و توضیح برخی از شیوه‌ها می‌پردازیم. همانطور كه گفته شد انجام فعالیت های ورزشی علاوه بر كاهش خشم و رفتارهای پرخاشگرانه نقش موثری در بهبود سلامت روانی در ابعاد گوناگون دارد بنابراین برای كنترل خشم و خشونت شركت در برنامه های ورزشی منظم به ویژه ورزش های هوازی توصیه می شود. سایر راهكارهای كنترل خشم عبارتند از:

ترك موقعیت

ترك موقعیت یعنی خروج از موقعیتی كه شما را خشمگین می كند با هدف پیشگیری از بروز خشونت كلامی و یا غیر كلامی. برای انجام ترك موقعیت رعایت مراحل زیر توصیه می شود:

1- ارایه توضیح به مخاطب در زمینه علت ترك مكان به عنوان مثال می توانید به مخاطب خود بگویید چون در حال حاضر احساس عصبانیت می كنم، پیشنهاد می كنم ادامه این بحث را به وقت دیگری موكول كنیم.

2- ترك موقعیت به مدت حداقل 45 دقیقه و انجام فعالیت های بدنی ملایم مانند پیاده روی در این مدت.

3- قبل از ترك موقعیت، زمان بازگشت و شیوه ادامه بحث را به اختصار برای مخاطب مشخص كنید.

تماس با آب سرد

پژوهش های مختلف نشان داده اند كه تماس با آب سرد مانند نوشیدن یك یا دو لیوان آب، دوش گرفتن، ورزش های آبی مانند شنا نقش موثری در كاهش احساس خشم و پرخاشگری دارند.

استفاده از حمایت های اجتماعی

در بسیاری از موقعیت ها برای پرهیز از بروز خشم و پرخاشگری دعوت از افراد دیگری كه خونسرد، بیطرف و منطقی باشند برای شركت در آن موقعیت لازم و ضروری است. در واقع استفاده از مشاركت و مشورت این قبیل افراد نوعی استفاده از حمایت های اجتماعی برای غلبه بر خشم و خشونت است.

تغییر وضعیت تنفس و رفع انقباضات عضلانی

همانطور كه در مباحث مربوط به مقابله با استرس گفته شد از طریق تنفس دیافراگمی و استفاده از آرمیدگی عضلانی می توان به آرامش عمیق و پایداری دست یافت.

تغییر باور و تغییر رفتار

تفكر در باره زیان ها و آسیب های جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از خشم و پرخاشگری می تواند به تغییر باورها و رفتارهایی كه درجهت خشونت سازماندهی      شده اند كمك كند. همچنین یادآوری تجارب ناخوشایند حاصل از پرخاشگری های قبلی فرد، می تواند نقشی بازدارنده در ادامه رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشد.

 

ادامه دارد.....

منبع: پیشگیری نوین